Paribasan yaiku iku
tetembungan utawa ukara saèmper saloka nanging tegesé wantah, dudu pepindhan.
Tuladha
paribasan lan artine.
o
Adigang, adigung,
adiguna (wong aja ngandhelaké kaluwihané dhéwé waé).
Adigang: kakuwatané. Adigung: gedhéné. Adiguna: kapinterané.
o
Agama ageming aji (agama dadi panuntun
marang tingkah laku lan bisa ngatonaké sapa sejatining dhiri)
o
Aja
golek wah, mengko dadi owah (aja mburu marang pandelenganing liyan utawa
tumandang kang mung golèk pangaleman. Kabèh mau bisa njalari édan dhéwé)
o
Wong sing tumindak
culika utawa cidra ing janji biasané banjur ora diajèni déning masarakat
saubengé. Saking ora ana ajiné prasasat aji godhong garing.
o
Ajining dhiri dumunung ana ing lathi, ajining raga
ana ing busana (aji pamulyaning (kakurmataning) wong ana ing tutur
pangucapé). Banjur aji pamulyaning sing njaba ana ing sandhangané sing dienggo.
o
Yèn nglakokaké barang iku bisa alon-alon waé,
angger kelakon. Yèn kesusu malah ora tekan ing panggonan sing dituju.
- Baladewa ilang gapite utawa Gatutkaca ilang gapité, tegesé wong kang ilang kaluhurané.
- Banyu pinerang, tegesé pasulayané sedulur mesthi énggal pulihé.
- Bathang lelaku, tegesé lelungan ngliwati panggonan sing mbebayani.
- Bathok bolu isi madu, tegesé Wong asor nanging sugih kapinteran.
- Becik ketitik, ala ketara, tegesé tumandang apa waé, mengko bakal bisa ketitik (dimangertèni) endi sing becik endi sing ala (ora becik).
- Belo melu seton, tegesé bisane mung melu-melu, ora ngerti sing dikarepake.
- Bubuk olèh lèng, tegesé wong sing duwé niyat ala olèh dalan.
- Busuk ketekuk, pinter keblinger, tegesé sing bodho lan sing pinter padha-padha nemu cilaka.
o Cedhak kebo gupak utawa Cedhak
cèlèng boloten, ateges pawongan kudu bisa wicaksana anggoné
kekancan.
- Dahwen ati open, tegese nacad ananging arep dimelik dhewe.
- Dhemit ora ndulit, setan ora doyan, tegese tansah ginanjar slamet, ora ana sing ngribedi.
- Desa mawa cara negara mawa tata, tegese saben panggonan duwe cara dhewe-dhewe.
- Diwehi ati ngrogoh rempela, tegese nyuwun wis diparingi sithik, nyuwun sing akeh.
- Dom sumuruping banyu, tegese laku samar utawa meneng-menengan.
- Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan, tegese sanajan wong liya yen ana ora kepenake melu ngrasaake.
- Didhadunga medhot, dipalangana mlumpat, tegese padha kethikan, sing siji api-api ora ngerti.
- Durung pecus keselak besus, tegese durung sembada wis kepingin sing ora-ora.
- Éman éman ora keduman, tegese ngéman nanging malah ora keduman dhéwé.
- Emban cindhe emban siladan, tegesé siji lan sijiné ora padha pangrengkuhé (ora adil).
- Embat-embat celarat, tegesé nyambut gawé klawan ngati-ati banget.
- Emprit abuntut bedhug, tegesé prakara sing sepélé dadi gedhé (padha karo Kriwikan dadi grojogan)
- Endhas gundhul dikepeti, tegesé wis kepénak ditambahi luwih kepénak manèh.
- Enggon welut didoli udhet, tegese panggoné wong pinter dipamèri kapinteran sing ora sepirowa
- Entek jaraké, tegesé wis entèk kasugihané.
- Esuk dhele sore tempe, tegesé méncla- ménclé.
- Gagak nganggo laring merak, tegesé wong cilik tumindak kaya wong gedhé.
- Gajah alingan suket teki, tegesé lair lan batin ora padha, mesthi bakal ketara.
- Gajah elar, sarwa gedhé lan dhuwur kekarepané.
- Garang garing, tegesé wong semugih nanging sabeneré kakurangan.
- Gupak pulute ora mangan nangkane, tegesé mèlu rekasa nanging ora mèlu kepénak.
- Gegedhen empyak kurang cagak iku tegesé kegedhèn kekarepan nanging ora kuwawa nandangi.
- Golek uceng kelangan dheleg, tegesé amarga kepingin antuk sing luwih aji malah kélangan apa sing wis diduwèni.
- Harda walépa tegesé tumindak sing ora patut, ditakoni malah ganti takon
- Hasta kukila warsa, tegesé pralambang saka wong urip nalika wis tuwa umuré
- Hèr gung raja manah anung tegesé wong sugih, pangkaté dhuwur, lembah manah, lan ngurmati sapadha-padha
- Hèru cakra, tegesé sang raja sing dipercaya ngeculaké rakyaté saka kasangsaran
- Holopis kuntul baris, tegesé nindakake pagawéyan bebarengan
- Hyang kalingga surya, tegesé panuntun gedhé sing bisa ngayomi lan misuwur ing bebrayan
- Hyang Sukma Adiluwih, tegesé kabèh sing ana ing donya iki wis dadi kersané Gusti, kaya ngapa apiké gawéyan manungsa isih adoh banget sampurnane saka apa sing dicipta dening Allah
- Idu didilat maneh, tegesé narik manèh ukara-ukara sing wis diujaraké
- Idu geni, tegesé apa sing diujaraké mesthi kedadèn
- Ilang jaraké kari jailé, tegesé sipat wicaksanané ilang, kari sipat alané
- Ilang leginé kari ampasé, tegesé wong sing wis ora bisa mènèhi paédah, dilalèkaké jasané
- Ilang-ilangan endhog siji, tegesé wong tuwa sing wis ora gelem ndhaku anak amarga duraka
- Ilu-ilu kapiluyu, tegesé wong sing senengé mung mèlu-mèlu
- Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri andayani, tegesé pemimpin nalika ana ing ngarep kudu bisa dadi patuladan, nalika ana ing tengah bisa nggatokaké rakyaté, lan nalika ing buri bisa mènèhi panyengkuyung
- Ing sandhi praléna, tegesé wong sing tumindak wewadi lan grusa-grusu saéngga gawe cilaka wong liya
- Iwak lumebu wuwu, tegesé wong sing gampang kapusan amarga bodho
- Jail mringkil, tegesé wong sing tumindak ala ora patut didadèkaké kanca
- Jajah desa milang kori, tegesé wong sing seneng lalungan lan nyawangi akèh papan panggonan
- Jalma angkara mati murka, tegesé kangèlan amarga nesuné dhéwé
- Jamur ing mangsa katiga, tegesé kadadéyan sing arang kedadèn
- Jaran kerubuhan empyak, tegesé kapok banget
- Jarit lawas ing sampiran, tegesé duwé kalantipan nanging ora digunakaké
- Jer basuki mawa beya, tegesé kanggo nggayuh mimpi butuh pangorbanan
- Jati ketlusuban luyung, tegesé wong-wong apik sing kalebon wong-wong ala sing banjur ngrusak
- Jiniwit katut, tegesé yèn sedulur sedhih mèlu ngrasa sedhih
- Jujul wuwul, tegesé perkara sing tambah angèl
- Jurang growah ora mili, tegesé wong sing mesthi mblénjani janji
- Kacang mangsa ninggal lanjaran: Kabiasane anak niru wong tuwané
- Kadang konang: Gelem ngakoni sedulur mung karo sing sugih
- Kalah cacak menang cacak: Samubarang penggawéyan luwih becik dicoba dhisik bisa lan orané, ing ukara iki 'cacak' tegese nyoba
- Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega: Wong sing ora duwé papan panggona
- Katon koyo cempaka sawakul: Tansah disenengi wong akeh
- Kaya banyu karo lenga: Wong kang ora bisa rukun
- Kakèhan gludhug kuraug udan: Akèh omongé ora ana nyatane
- Kebanjiran segara madu: Nemu kabegjan kang gedhe banget
- Kebat kliwat gancang pincang: Tumindak sing kesusu mesthi ora kebeneran
- Kebo bule mati sétra: Wong pinter ning ora ana sing merlokaké
- Kebo ilang tombok kandhang: Wis kelangan ngetokaké wragat manèh kanggo nggoleki malah ora ketemu pisan
- Kebo kabotan sungu: Rekasa merga kakèhan anak
- Kebo lumumpat ing palang: Ngadili prakara ora nganggo waton
- Kebo mulih menyang kandhangé: Wong lunga adoh bali menyang omah manèh
- Kebo nusu gudel: Wong tuwa jaluk wuruk wong enom
- Kegedhen empyak kurang cagak: Kegedhen kakerepan nanging kurang sembada
- Kajugrugan gunung menyan: Oleh kabegjan kang gedhé banget
- Kekudhung welulang macan: Ngapusi nggawe jeneng wong kang diweden
- Kelacak kepathak: Ora bisa mungkir, jalaran wis kabuktèn
- Kena iwake aja nganti butheg banyune: Sing dikarepake kelakon ning aja nganti gawe rusak/ramé
- Kencana katon wingka: Senajan apik nanging ora diseneng
- Kendel ngringkel, dhadhag ora godak: Ngaku kendel tur pinter jebu1 jirih tur bodho
o
Lanang kemangi: Wong
lanang kang jirih utawa wedhian
- Maju tatu mundur ajur: Prakara kang sarwa pakéwuh
- Matang tuna numbak luput: Tansah luput kabèh panggayuhané
- Manuk emprit abuntut bedhug: Tegese perkara alit digedhe-gedheaeke
- Meneng widara uleran: Katon anteng nanging sejatiné ala atine
- Menthung koja kena sembagine: Rumangsané ngapusi, nanging sejatine malah kena apus
- Merangi tatal: Mbalèni pakaryan kang wus rampung
- Mikul dhuwur, mendhem jero: Bisa njunjung drajat wog tuwa
- Mrojol selaning garu: Wong kang luput saka bebaya
- Mulat sarira angrasa wani, rumangsa melu andarbeni, wajib melu angrukebi:
o
Rebut balung
tanpa isi: Regejegan perkara kang sepélé.
o
Sabaya pati, sabaya mukti
rukun nganti tekan ing pati (rukun sampai mati)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar